Δημιούργησαν στο εργαστήριο κουνούπι ικανό να σπάσει τον κύκλο του θανάτου

*ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ

Γενετικά τροποποιημένο κουνούπι κατά της ελονοσίας

Του ΣΠΥΡΟΥ ΜΑΝΟΥΣΕΛΗ

 Πριν από ένα χρόνο η πλούσια Δύση πανικοβλήθηκε στην απειλή και μόνο μιας πανδημίας γρίπης, η οποία ουδέποτε εκδηλώθηκε. Αντίθετα, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, στις οικονομικά εξαθλιωμένες χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας και της υποσαχάριας Αφρικής κάθε χρόνο πεθαίνουν μόνο από ελονοσία πάνω από 1 εκατομμύριο άνθρωποι, κυρίως παιδιά κάτω των πέντε ετών.

Η ελονοσία εξακολουθεί να είναι μία από τις πλέον θανατηφόρες ασθένειες στον κόσμο, με πάνω από 250 εκατομμύρια κρούσματα ετησίως. Μια λοιμώδης ασθένεια που προκαλείται από παρασιτικά πρωτόζωα του γένους πλασμώδιο και η οποία μεταδίδεται στον άνθρωπο μόνο από το θηλυκό κουνούπι του γένους ανωφελές (Anopheles). Το γένος ανωφελές περιλαμβάνει περίπου 25 διαφορετικά είδη κουνουπιών.

Μέχρι σήμερα η ασθένεια αντιμετωπιζόταν αποκλειστικά στο επίπεδο της πρόληψης: ψεκασμούς με εντομοκτόνα, κουνουπιέρες εμποτισμένες με εντομοκτόνα· και στο επίπεδο της θεραπείας, με ανθελονοσιακά φάρμακα. Τα τελευταία χρόνια όμως διαπιστώθηκε ότι τα κουνούπια είχαν αρχίσει να αναπτύσσουν μεγάλη ανθεκτικότητα στα φάρμακα και στα εντομοκτόνα. Γι' αυτό και οι ειδικοί επιστήμονες στράφηκαν στην αναζήτηση άλλων, πιο ριζικών τρόπων αντιμετώπισης της ασθένειας.

Πρόσφατα, ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Αριζόνας κατάφερε να δημιουργήσει ένα γενετικά τροποποιημένο κουνούπι, το οποίο δεν μεταδίδει την ασθένεια στον άνθρωπο. Οι ερευνητές εισήγαγαν σε έμβρυα κουνουπιών ένα μεταλλαγμένο γονίδιο το οποίο αυξάνει τα επίπεδα της πρωτεΐνης Akt στο έντερο των κουνουπιών, εκεί δηλαδή όπου επωάζεται το πλασμώδιο της ελονοσίας που καταπίνει το κουνούπι όταν τσιμπήσει ένα ήδη μολυσμένο ζώο ή άνθρωπο. Η δράση της πρωτεΐνης που κωδικοποιείται από αυτό το γενετικά τροποποιημένο γονίδιο έχει δύο συνέπειες: αναστέλλει τη φυσιολογική διαδικασία ανάπτυξης του παράσιτου και ταυτόχρονα μειώνει τον χρόνο ζωής του κουνουπιού, το οποίο συνήθως μεταδίδει το παράσιτο προς το τέλος τής ούτως ή άλλως σύντομης ζωής του, διάρκειας δύο εβδομάδων.

Για να καταφέρει όμως το μεταλλαγμένο κουνούπι, το οποίο για την ώρα φυλάσσεται σε κάποιο εργαστήριο υψίστης ασφαλείας, να προσφέρει τις υπηρεσίες του, θα πρέπει να είναι σε θέση να εκτοπίσει τους «ανταγωνιστές» του, τα κουνούπια-φορείς, όταν απελευθερωθεί στο περιβάλλον όπου ζουν. Θα πρέπει, δηλαδή, να διαθέτει κάποιο πλεονέκτημα σε σχέση με αυτά, όπως το να είναι ανθεκτικό στις τοξικές ουσίες που χρησιμοποιούνται συνήθως για την εξάλειψή τους.

Πριν όμως προχωρήσουν σε αυτό το αποφασιστικό βήμα, οι επιστήμονες θα πρέπει να μελετήσουν προσεκτικά τους κινδύνους που ενδεχομένως εγκυμονεί η απελευθέρωση στο περιβάλλον ενός γενετικά τροποποιημένου εντόμου. Και επιπλέον θα χρειαστεί να πείσουν για τη χρησιμότητα του σχεδίου τους και τους ανθρώπους που ζουν στις περιοχές υψηλού κινδύνου.